Hoe denken straatjongeren? Hoe gaan ze om met het andere geslacht? Welkom in een wereld waarin opvattingen gangbaar zijn die buitenstaanders als verwerpelijk ervaren. Wijkcoach Mathijs Zwinkels deelt zijn kennis en geeft tips aan hulpverleners en bewoners. Huub Wiltschut

Overlast gevende straatjongeren in de wijk: als wijkcoach, sociaal werker, voorlichter en trainer zijn ze voor Mathijs Zwinkels geen onbekenden. Integendeel. ‘De straat’ was als puber zijn terrein. Nu houdt hij zich beroepsmatig bezig met deze doelgroep en geeft hij presentaties en trainingen over straatcultuur aan professionals en bewoners.

‘De manier waarop straatjongeren omgaan met de andere sexe en hun opvattingen over relaties, intimiteit en seksualiteit kunnen door hulpverleners beleefd worden als eenzijdig, negatief, rauw, denigrerend en verwerpelijk,’ zegt Zwinkels. ‘Het is een realiteit die soms ver af staat van de maatschappelijk gangbare beleving. Het is echter de werkelijkheid van straatjongens. Hun opvattingen zijn inderdaad zorgelijk en leiden tot veel problemen. Ze hebben grote moeite met hechte, diepgaande, gelijkwaardige, langdurige relaties, wat hen kan opbreken. Veel meiden zijn prooi geworden van geraffineerde jongens met verkeerde bedoelingen en hebben soms nog jarenlang last van deze negatieve ervaringen.

‘Het is voor hulpverleners uiterst moeilijk toegang te krijgen tot de straatcultuur. Op de juiste manier met deze jongeren omgaan, vergt Fingerspitzengefühl. Het vraagt om maatwerk, tact, volharding, geen angst of vooroordelen, kennis van posities, machtsverhoudingen, oprechte interesse, gebruik van humor, relativeringsvermogen en het voortdurend in gesprek blijven met de doelgroep. Het is de grote uitdaging voor hulpverleners om jongeren die in de straatcultuur opgroeien te helpen om een meer sociale levenswijze te ontwikkelen, misbruik te voorkomen en hen op positieve wijze deel te laten uitmaken van de samenleving. Hierbij is het belangrijk ook kennis te hebben van hun opvattingen ten aanzien van seksualiteit.’

Hoe zien die opvattingen eruit? Mathijs Zwinkels relativeert op voorhand de uitspraken die hij in dit artikel gaat doen. ‘Er bestaat geen allesomvattende, uniforme straatcultuur. De verschillen tussen steden, zelfs tussen wijken in dezelfde stad, kunnen enorm zijn. Bovendien is straatjongeren en seksualiteit een thema met ontzettend veel facetten.’ Toch doet Zwinkels een poging om in elk geval een tipje van de sluier op te lichten.

 

Niet voor de lol

‘Wie hele dagen op straat rondhangt, doet dat niet altijd voor de lol,’ trapt hij af. ‘De meeste jongeren die veel tijd op straat doorbrengen, kennen geen warmte, ze hebben geen betrokken of stabiele thuissituatie. Deze jongeren zoeken bescherming, ze hebben geen zinvolle dagbesteding, kampen met de nodige frustraties. Ze zijn vaak laag opgeleid en hun kansen op een baan zijn dan ook beperkt. Deze jongeren zoeken een uitlaatklep en die uit zich vaak in overmaat: blowen, drinken, elkaar uitdagen, vrouwen versieren, vandalisme, criminaliteit.

‘Binnen de straatcultuur geldt een duidelijke hiërarchie. De onderlinge strijd om gezaghebbende posities zorgt voor voortdurende krachtmetingen. Het is ieder voor zich, gebaseerd op geldingsdrang en zelfpromotie. Omdat elk groepslid constant een hogere rangorde wil veroveren, wordt elke betere positie voortdurend ondermijnd, bedreigd en aangevallen. Dat leidt tot alertheid, argwaan en achterdochtigheid. Straatjongeren zijn net hyena’s: ze jagen met velen, niet alleen met elkaar, maar ook op elkaar.’

 

Jongens oververtegenwoordigd

Mathijs Zwinkels beschrijft de staatcultuur als een overwegend masculiene cultuur waarin waarden als zelfpromotie, geldingsdrang en competitiegerichtheid de boventoon voeren. ‘Er is weinig ruimte voor gevoeligheden, twijfel en empathie. Dat staat in schril contrast met onze vrij feminiene maatschappij, waarin volop ruimte is voor zorgzaamheid, zelfexpressie en het openlijk uiten van emoties.

‘In de straatcultuur zijn de jongens oververtegenwoordigd, al is er de laatste jaren een toename te zien van meiden, ook met een islamitisch geloof. Zij gedragen zich over het algemeen niet vrouwelijk, maar stoer en mannelijk en vormen soms eigen meidengroepen. De meeste meiden hangen af en toe rond bij de jongens omdat zij bepaalde gunsten moeten verlenen of voornamelijk voor de shine, als “versiering”.

‘Eigenlijk kan elke jongere worden opgenomen in een straatgroep. De drempel is laag. Je moet alleen niet te feminien zijn: ik ken geen enkele homo-straatjongere. Wie geen fleurige kledingstijl heeft of skinny jeans draagt, kan zich aansluiten. En heb je een Marokkaanse achtergrond, dan is ook een oorbel uit den boze.’

 

Jongens en meiden

Hoe kijken de jongens naar de meiden? Zwinkels is van mening dat de opvattingen van de straatjongens sterk beïnvloed worden door rapclips waarin vrouwen geportretteerd worden als sexy, afhankelijk, behaagziek en gewillig. Daarnaast worden deze jongens beïnvloed door de seksindustrie op internet en de stoere verhalen van hun groepsgenoten, die echter lang niet altijd op waarheid berusten. Aanzien en eer zijn in de straatcultuur veel belangrijker dan eerlijkheid. Een hoog aantal heteroseksuele contacten werkt statusverhogend, net als het praten hierover in de groep.   Verder kunnen jongens in de hiërarchie stijgen door stoer gedrag, een imponerend uiterlijk, hardheid, criminaliteit en door vechtpartijen te winnen.

De straatjongens gaan in het weekend uit met maar één doel: meisjes versieren en hen in bed zien te krijgen. Lukt dat niet, dan is de avond verpest. Op dat moment komen frustraties naar boven die kunnen uitmonden in ruzies en vechtpartijen of in ‘controleren’ van auto’s op waardevolle spullen.

In de straatcultuur gaat het niet om afstemming binnen een hechte, gelijkwaardige relatie. Een meisje neem je niet mee naar huis, want het staat raar als je elke maand met een ander meisje thuiskomt. ‘Veel straatjongeren groeien op met het idee dat ware liefde niet bestaat,’ zegt Mathijs Zwinkels. ‘Liefde is voor zwakkelingen, verliefdheid is onzin, het gaat om het bevredigen van je behoeftes. Vrouwen zijn er alleen voor het vermaak. Je moet hen voor de gek houden, gebruiken voor de seks en daarna dumpen. Wie “Ik hou van je” zegt, kan daar enorm mee gepest worden.’

 

Sterk ontwikkelde antenne

Over de omgang van straatjongens met meisjes zegt Mathijs: ‘Veel jongens hebben een sterk ontwikkelde antenne voor onzekere, emotioneel labiele meisjes die zij inpalmen met stoere verhalen: “Kijk eens wat ik durf”. Bij naïevere meisjes doen ze zich zielig voor: “Ik zit in de ellende en jij kunt me redden”. De jongens hebben geraffineerde tactieken: lelijke meiden hebben vaak mooie vriendinnen, vinden ze, dus als ze met de één aanpappen, komt de ander op den duur met haar mee.’

‘Voor meiden kan de omgang met jongens uit de straatcultuur aantrekkelijk zijn door de bescherming die jongens bieden (“ze is van mij, dus afblijven”), de kick die ze ervan krijgen (het is avontuurlijk en uitdagend om met jongens om te gaan), de aandacht die het oplevert (waarvoor ze gevoelig zijn uit eigen onzekerheid) of vanwege de materiële voordelen: een avondje uit met big spenders is voor sommige knappe grieten een statussymbool.

‘Als de meiden eenmaal ontdekken dat er geen sprake is van echte liefde, kan enorme spijt van hun gedrag het gevolg zijn. De jongens weten welke emotionele schade zij aanrichten, maar dat laat hen volkomen koud. Omdat er veel geld valt te verdienen in de prostitutie, en gedwongen prostitutie heel moeilijk te bewijzen valt, kan het voor straatjongens aantrekkelijk zijn meisjes tot prostitutie over te halen door hen in te palmen, te verleiden, in te spelen op de emoties, hen te manipuleren, te dreigen met agressie of door daadwerkelijk agressief te worden.’

 

Dubbelleven

De meeste straatjongens houden er een dubbelleven op na, vertelt Zwinkels. ‘Thuis zijn ze het nette, aangepaste kind dat graag gebruik maakt van de faciliteiten en de verzorging –  de ouders weten niet of willen niet weten wat de zoon of dochter buitenshuis uitspookt. Ze hebben misschien een vermoeden dat er iets niet in de haak is, want niet studeren, overdag lang slapen, weinig thuis zijn, niet naar school gaan, geen baan hebben en toch dure spullen kopen: dat klopt niet. Maar wat niet weet, wat niet deert en zolang de politie niet aan de deur komt, zal het wel meevallen.

‘Meisjes verhullen hun grensoverschrijdend gedrag door zich richting hun ouders te verschuilen achter afspraakjes bij vriendinnen, terwijl zij in werkelijkheid elders rondhangen. Jongens zeggen dat ze ‘weg’ zijn zonder verdere toelichting.

‘Meisjes maken over het algemeen niet lang deel uit van de straatcultuur. Zij houden niet van snelle seks in een achterafsteegje, maar verlangen op enig moment stabiliteit, intimiteit en geborgenheid. Jongens mogen pochen over hun seksuele veroveringen, meisjes dienen hierover discreet te zijn of te ontkennen. Bij meisjes is een groot aantal sekspartners meestal statusverlagend, tenzij een jongen hoog in aanzien staat, bekend is, beroemd is of rijk is.

‘Terwijl jongens uit de cosmetische straatcultuur [zie kadertekst] hun standpunten over vrouwen meestal aanpassen en als zij een goede partner ontmoeten, is dat nauwelijks het geval bij jongeren die intrinsiek de straatcultuur beleven.’

 

Relatieproblemen

‘Veel meisjes hebben een toekomstbeeld van een stabiele relatie en op termijn een kinderwens. Voor jongens die in de straatcultuur opgroeien, is het vrijwel onmogelijk een leven te realiseren met verantwoordelijkheid voor het onderhoud van huis, vrouw en kind. De jongens hechten zich minder: “Ik moet er niet aan denken dertig jaar met dezelfde vrouw op de bank te zitten!” De jongens zijn het buitenleven in gezelschappen gewend, ze zijn niet in staat dagenlang bij hun partner thuis te blijven, meningsverschillen in harmonie op te lossen, problemen op een andere manier aan te pakken dan door te vechten of te vluchten – zoals op straat gebruikelijk is. Evenmin zijn ze gewend zich emotioneel te verplaatsen in een ander, adequaat hun gevoelens te uiten, hun kwetsbaarheid te tonen of rekening te houden met de beleving van anderen. In de straatcultuur bestaat immers geen gelijkwaardig contact. Straatjongeren zijn er constant op uit de ander fysiek of verbaal af te troeven. Zo raken ze zelf verhard. Het wordt een manier van leven, van denken, van zijn. Als een meisje keer op keer ervaart dat zij niet door dat pantser heen kan dringen, komt de relatie behoorlijk onder druk te staan. Dan blijven alleen onderdanige partners bij elkaar.’

 

Straatcultuur en burgerlijke cultuur

De straatcultuur wordt gevormd door groepen jongeren en hun opvattingen, normen en waarden die tot uiting komen in gezamenlijke gedragingen. Deze uitingen wijken vaak sterk af van de sociale omgangsvormen in de dominante burgercultuur. Die burgercultuur conformeert zich vrij gemakkelijk aan gezag en gezagsdragers en gaat uit van tolerantie, respect voor elkaars eigenheid, diversiteit en autonomie. De burgercultuur is vrij individueel gericht, de straatcultuur vormt een ‘wij-zij’ cultuur. De straatcultuur staat niet gelijk aan criminaliteit, al is daar binnen deze cultuur wel een bovengemiddelde belangstelling voor.

De ‘cosmetische straatcultuur’ wordt gevormd door jongeren die het interessant, cool en stoer vinden om om te gaan met jongeren die een zekere reputatie hebben op straat. De meelopers hopen daarvan te kunnen profiteren, maar als het spannend wordt, haken zij af. Hun verwevenheid kan echter, onder andere door loyaliteit of groepsdruk, overgaan in intrinsieke deelname. Bij jongeren die van jongs af aan opgroeiden met de straatcultuur is sprake van intrinsieke motivatie.

 

Literatuur:

Strijen, van F. ‘Van de straat’ (2012), Uitgeverij SWP Smelt, P. ‘Straatcontact’(2010), Uitgeverij SWP

Hadioui, el I. ‘Hoe de straat de school binnendringt’ (2011), Uitgeverij van Gennip

Kaldenbach, H. ‘Hangjongeren’ (2008), Uitgeverij Prometheus

Jong, de J.D ‘Kapot moeilijk’ (2009), Amsterdam University Press

Sonneveld J. en Metz J. ‘Groepswerk met jongeren in de wijk’, (2015) Uitgeverij SWP

Zwinkels M. ‘Straatcultuur: conflict of contact’ SoziO nr 6, december 2014.